Voortgang lopende jaar en relevante ontwikkelingen
Leefkwaliteit
NPLG (Nationaal Programma Landelijk Gebied)
Er is veel aandacht voor de opgaven in het landelijk gebied. In de zomer van 2022 presenteerde het Rijk de opgave voor het landelijk gebied in haar Startnotitie NPLG, met daarin doelen voor natuurherstel (met als onderliggende opgave de reductie van stikstof), water en klimaat. Provincies vertalen de Rijksopgaven naar provinciale gebiedsplannen voor een toekomstbestendig landelijk gebied. De provincie onderscheidt zeven deelgebiedsplannen. De gemeente Groningen is betrokken bij vier van deze deelgebieden.
NOVEX (Nationale Omgevingsvisie Extra)
Nederland staat voor een ingrijpende verbouwing om alle ambities een plek te geven in het landschap. Het leggen van deze ruimtelijke puzzel is een complex vraagstuk, waarop de nationale, provinciale en gemeentelijke omgevingsvisies niet meteen een panklaar antwoord hebben. Het Rijk neemt hierin een sterkere regierol. Er zijn daartoe onder andere zestien NOVEX-gebieden aangewezen waar grote ruimtelijke transities vragen om een apart ontwikkelperspectief. Dit ontwikkelperspectief stellen Rijk en regio samen op. In het startpakket NOVEX (vastgesteld door het kabinet op 9 december 2022) zijn voor Groningen drie NOVEX-gebieden aangewezen: Groningen, verstedelijkingsgebied Groningen-Assen, Lelylijn.
Omgevingswet in relatie tot de openbare ruimte
De in 2024 in werking tredende Omgevingswet vraagt binnen de beleidsafdeling een forse inzet. We werken aan het borgen van klimaatadaptieve richtlijnen, inclusief regenwaterverordening, groene en hitte normen en de bestaande regeling Natuurinclusief bouwen, binnen het Omgevingsplan. De regels voor (on)gebouwd erfgoed en archeologie zitten gedeeltelijk in de bruidsschat, maar vragen ook een forse tijdsinvestering om tot maatwerk in het omgevingsplan te komen. Verder moeten in het Omgevingsplan beleidsregels ten aanzien van geluid worden opgenomen en komen er twee nieuwe wettelijke verplichtingen: de Basisgeluidemissie voor gemeentelijke wegen en geluidproductieplafonds voor industrieterreinen. Beide zijn bedoeld voor de monitoring van geluid en om burgers tegen geluidhinder te beschermen. Ook komt er een nieuwe saneringsregeling voor woningen met hoge geluidbelastingen.
Water en bodem sturend
Op 25 november 2022 is de brief van het kabinet ‘Water en Bodem Sturend’ naar de Tweede Kamer verzonden. Kern van deze brief is: ‘Door water en bodem sturend te laten zijn in de ruimtelijke ordening, kunnen we in Nederland ook in de toekomst met een ander en grillig klimaat blijven leven, wonen en werken. In een veilige omgeving, met een gezonde bodem, voldoende en schoon water.’ Aanleiding voor de brief is dat de technische maakbaarheid van het water- en bodemsysteem steeds meer zijn grenzen bereikt. Zo zorgen bodemdaling en lage grondwaterstanden voor schade aan gebouwen, infrastructuur en natuur. De verdeling van grond- en oppervlaktewater voor scheepvaart, landbouw, energievoorziening, industrie, natuur en drinkwater wordt door de schaarste aan water een steeds lastigere opgave. Bodemdegradatie veroorzaakt een verlies van (natuurlijke) bodemfuncties, waardoor ecosysteemdiensten steeds vaker onder druk komen te staan. Klimaatverandering, met zeespiegelstijging en toenemende kans op extreem weer als gevolg, zet dit huidige systeem nog eens extra onder druk. In de brief zijn uitgangspunten en daaruit voortvloeiende structurerende keuzes benoemd. Deze hebben deels betrekking op nationaal beleid, maar geven ook richting in het werk van provincies, gemeenten en waterschappen.
Landelijke Maatlat voor een groene klimaatadaptieve gebouwde omgeving
Op 23 maart 2023 heeft de Rijksoverheid de Kamerbrief ‘De Landelijke Maatlat voor een groene klimaatadaptieve gebouwde omgeving’ uitgebracht. De maatlat definieert voor nieuwbouw voor de thema’s wateroverlast, droogte, hitte, biodiversiteit, bodemdaling en gevolgbeperking overstromingen wat we onder klimaatadaptief bouwen en inrichten verstaan. Dit is nodig om beter voorbereid te zijn op de gevolgen van klimaatverandering. Zo kunnen we ook in de toekomst in een veilige, gezonde én groene omgeving blijven wonen en werken. De doelen, prestatie-eisen en richtlijnen vanuit de maatlat zorgen voor een landelijk uniform referentiekader waarmee projecten klimaatbestendig en groen kunnen worden uitgevoerd. De maatlat is momenteel nog niet wettelijk verplicht. Het Rijk is in 2023 begonnen om met betrokken partijen de mogelijkheden voor juridische borging te verkennen. Voor nu geeft de maatlat duidelijkheid over wat er van nieuwbouw verwacht wordt op het gebied van klimaatadaptief bouwen en inrichten. De overheid vraagt alle partijen om de maatlat al zo veel mogelijk toe te passen bij bouwplannen. De onderzoekende werkzaamheden binnen de gemeente rond de hitte en groennormen sluiten aan bij de maatlat en de juridische borging ervan in de toekomst.
Toenemende betrokkenheid klimaatadaptatie en groen
Ten aanzien van klimaatadaptatie en groen zien wij de betrokkenheid binnen onze gemeente toenemen. Scholen vergroenen hun omgeving via de regeling Groene schoolpleinen. Met wooncorporaties en (bouw)bedrijven legden we in 2023 voor het eerst afspraken vast in de prestatieafspraken. Ook heeft in 2023 de Boumakring het 'klimaatadaptief bouwen' als thema omarmd. Samen met deze organisaties verkennen wij de Groningse klimaatadaptieve wijken van de toekomst. Een basis waarop we in 2024 verder kunnen. Ook onze inwoners tonen steeds meer betrokkenheid. Het aantal geveltuinen blijft groeien en via Steenbreek willen bewoners in gezamenlijkheid de openbare ruimte in hun buurt en eigen tuin vergroenen. Bewoners ontstenen hun tuinen en maken voor het derde jaar graag gebruik van de tegeltaxi. Verder kreeg de actie ‘Maai Mei Niet’ veel lof, door de actie werd ongeveer de oppervlakte van zo’n 96 voetbalvelden niet gemaaid. Uit de stelling van de dag van Dagblad van het Noorden (3 mei 2023) bleek dat 69% van de inwoners een niet gemaaid gazon mooier vindt. Inwoners zijn niet alleen in klimaatadaptatie en biodiversiteit geïnteresseerd, maar verbinden dit aan andere duurzame opgaven. Er is behoefte aan een integrale kijk op een duurzame straat en wijk.
Agenda Landelijk Gebied
Het landelijk gebied heeft een steeds grotere en belangrijkere plek gekregen in de organisatie. In 2023 werken we aan de Agenda Landelijk Gebied; de kapstok voor al het gemeentelijk beleid en kaders over het landelijk gebied. Hieronder vallen onder andere de Gemeentelijke Ecologische Structuur (GES), het Groenplan, de Landschapsbiografie en de routekaart eiwittransitie. Naast onze eigen ambities zijn er vanuit het Rijk en de provincie ook verschillende opgaven waar we aan werken. Dit zijn onder andere het Klimaatakkoord, het Landbouwakkoord, het Nationaal Programma Groningen (NPG), en het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG). Verder zijn dit op provinciaal niveau opgave Bos en Hout, opgave Erfgoed Ruimtelijke kwaliteit en Landschap (provincie Groningen). We merken ook dat deze thema's steeds belangrijker zijn in de netwerken waar we deel van uitmaken. Onze samenwerking in de netwerken Regio Groningen-Assen, Groeningen, het Nationaal Park Drentsche Aa en De Hondsrug UNESCO Geopark is intensiever geworden. Met de extra structurele middelen zetten we belangrijke stappen in het investeren in landschap en ecologie. Daarbij moeten we meer investeren in gezamenlijke opgaven en de samenwerking met het netwerk. Er is veel in beweging, maar de gemeentelijke invulling moet nog verder vorm krijgen. Vanzelfsprekend leggen deze ontwikkelingen een stevige claim op onze capaciteit.
Voedsel en eiwittransitie
Aanvullend op het landelijk gebied heeft de voedsel- en eiwittransitie ook een belangrijkere plek gekregen in de organisatie. De Europese Unie heeft in 2018 alle lidstaten verzocht een eiwitstrategie te maken om als Unie minder afhankelijk te worden van eiwitrijke gewassen uit het buitenland. In 2020 presenteerde het Rijk daarom de Nationale Eiwitstrategie. De gemeente Groningen wil koploper zijn in de eiwittransitie. In 2023 ontwikkelen we, samen met belangrijke stakeholders in Noord-Nederland, een routekaart. Zo werken we aan een lokale systemische verandering van voedselproductie. Hiervoor zetten we in op verschillende sporen zoals het stimuleren van de consumptie van meer plantaardige producten en het bevorderen van circulariteit en het tegengaan van verspilling. De gemeenteraad heeft een incidenteel werkbudget toegekend voor de uitvoering van de, in de routekaart opgenomen, maatregelen in het landelijk gebied.
Onderhoud openbare ruimte
Om de kansen van inwoners in de noordelijke wijken te vergroten, investeren we extra in dat deel van de gemeente. Dat doen we ook op het gebied van onderhoud: we verhogen in de noordelijke wijken het onderhoudsniveau van matig naar voldoende. Om dat te bereiken zetten we daar sinds 2023 extra in op het schoonhouden van verhardingen en groen en voeren we extra reparaties uit aan trottoirs. We versterken de biodiversiteit in de gemeente door extra ecologische beheermaatregelen.
Waar het beheer zich in de afgelopen decennia vooral richtte op het schoon, heel en veilig in stand houden van de bestaande openbare ruimte, zien we tegenwoordig duidelijk meer opgaven en kansen in het beheer van de openbare ruimte. Met onze nieuwe beheerstrategie (nu nog in ontwikkeling) zien we kansen om in het beheer van de openbare ruimte substantieel bij te dragen aan de uitdagingen van deze tijd en aan de doelen die we ons daarin als gemeente hebben gesteld, denk aan klimaatadaptatie, circulariteit, energietransitie, biodiversiteit, inclusiviteit en gezondheid. Dat betekent bijvoorbeeld dat we het gras niet overal meer kort maaien omdat dat beter is voor de biodiversiteit, dat we bij vervanging van verharding kijken of een deel daarvan kan worden omgevormd naar groen of dat we voorzieningen toevoegen die meer uitnodigen tot ontmoeting en bewegen.
Daarnaast zien we landelijk een ontwikkeling waarbij voor de inzet in het reguliere onderhoud nadrukkelijker aansluiting wordt gezocht bij de beleving van bewoners. Beheer meer afgestemd op de lokale beleving van inwoners in plaats van eenduidige kwaliteitsdoelen die voor de hele gemeente zijn vastgesteld. We participeren in een landelijke pilot om onderzoek te doen naar de mogelijkheden hiertoe en de effecten die dit heeft op de kwaliteitsbeleving van de openbare ruimte.
Afval en grondstoffen
In maart 2023 is de toegangscontrole op afvalbrengstations verbeterd door middel van een afvalpas voor ons huishoudens. Met deze pas kunnen inwoners van onze gemeente vier keer per jaar grof huishoudelijk afval brengen naar een afvalbrengstation. Door deze maatregel verwachten we dat het kg grofvuil per inwoner zal dalen. Ook verwachten we dat met de invoering van de 'ja-ja' sticker voor ongeadresseerd reclamedrukwerk minder papier zal worden weggegooid.
Met samenwerkingspartners, onder andere de kennisinstellingen en ondernemers, werken wij samen om de circulaire economie verder lokaal en regionaal in te bedden. Voorbeelden zijn het samenwerken aan praktische en circulaire leerlijnen ten aanzien van een circulaire economie en het ontwikkelen van circulaire producten. Dit heeft geresulteerd in de toekenning van een Regionaal investeringsfonds waardoor het onderwerp Circulariteit opgenomen kan worden in het onderwijscurriculum. Daarnaast zij we bezig met een aantal pilots om lokale textielketens te kunnen sluiten.
Dit jaar is de Vereniging Circulair Groningen opgericht. Hierdoor kunnen we het netwerk verder uitbreiden en de kansen eromheen verder benutten.
Sinds 2022 wordt het afval van onze gemeente verwerkt bij de afvalverwerker Omrin. Hierdoor kunnen nu nieuwe grondstoffen zoals luiers, papier en cellulose uit het afval worden gehaald. Daarnaast kent Omrin nog een extra verwerkingsstap waarbij het organisch gedeelte van ons restafval van de vergisting wordt omgezet in bio granulaat en vervolgens toegepast als brandstof in bio-energiecentrales. Op deze manier wordt minder restafval verbrand. Per 2024 nemen we twee nieuwe effectindicatoren in de begroting op om het effect van nascheiding door Omrin inzichtelijk te maken:
- % afval gescheiden ten behoeve van nuttige toepassing
- Totale % afval gescheiden
Als gevolg van betere nascheidingsmogelijkheden bij Omrin zijn de oorspronkelijke doelstellingen voor komend jaar aangescherpt.